معنی آشفته و دگرگون

متغیر

متحول، منقلب

دگرگون. [دِ گ َ گو] (ص مرکب، ق مرکب) دگرگونه. دیگرگون. دیگرگونه. تغییر حال یافته. (از برهان) (ازآنندراج) (از لغت محلی شوشتر، نسخه ٔ خطی). متغیر شده و تبدیل شده. (ناظم الاطباء). متغیر. (یادداشت مرحوم دهخدا). از حال بگشته. دگرسان. منقلب:
او همان است که بوده ست ولیکن تو
نه همانا که همانی که دگرگونی.
ناصرخسرو.
مرا بی تو دگرگونست احوال
اگر تو نیستی بی من دگرگون.
ناصرخسرو.
گوئی که روزگار دگرگون شد
ای پیر ساده دل تو دگرگونی.
ناصرخسرو.
|| دگرگونه. متفاوت. غیرمعمول. غیرمتعارف. غیر از آنچه بود. تازه و نو. از نوع دیگر. بنوع دیگر. مختلف. باوضع دیگر. از نوعی و وضعی و جنسی دیگر. به صورتی دیگر:
بگفت این سخن پس به بازار شد
بساز دگرگون خریدار شد.
فردوسی.
زبانی دگرگون بهر گوشه ای
درفشی نوآیین و نو توشه ای.
فردوسی.
کشانی و شکنی و زهری سپاه
دگرگونه جوشن دگرگون کلاه.
فردوسی.
گر دیگر است مردم و گل دیگر
این را بهشت نیز دگرگون است.
ناصرخسرو.
من آن درّ حکمت ندارم مهیا
که عرضه کنم بر تو هزمان دگرگون.
سوزنی.
خاقانی از توچشم چه دارد به دشمنی
چون می کنم جفای دگرگون به دوستی.
خاقانی.
بتان از سر سرآغُج باز کردند
دگرگون خدمتش را ساز کردند.
نظامی.
دگرگون زیوری کردند سازش
ز در بستند بر دیبا طرازش.
نظامی.
چون شب آرایشی دگرگون ساخت
کحلی اندوخت قرمزی انداخت.
نظامی.
دور از روی تو هر دم بی تو من
محنت و رنج دگرگون می کشم.
عطار.
تدریه؛ دگرگون و ناشناخت ساختن خود را برای کسی. (از منتهی الارب).
- به رسم دگرگون، غیر از وضع قبلی. متفاوت با پیش. به مجاز، تازه و نو:
سخن چون ز داننده بشنید شاه
به رسم دگرگون بیاراست گاه.
فردوسی.
|| گوناگون و رنگارنگ شده. (ناظم الاطباء). رنگارنگ. غیریکسان با دیگری. متفاوت با دیگری:
پس ِ هر یک اندر، دگرگون درفش
همه با دل و تیغ و زرینه کفش.
فردوسی.
|| رنگ دیگر گرفته. (ناظم الاطباء). گونه گون. رنگ برنگ:
تا ابد یک رنگ بودن با فنا
نی همی هر دم دگرگون آمدن.
عطار.
|| سرنگون. روی بازپس کرده. باژگونه. (از برهان) (از آنندراج) (از لغت محلی شوشتر، نسخه ٔ خطی). واژگون شده:
برانداز سنگی به بالا دلیر
دگرگون بود کار کآید بزیر.
نظامی.
|| آشفته. درهم. با وضع غیرمنظم:
دگرگون بود کار آن بارگاه
نیابد کسی نزد ما نیز راه.
فردوسی.
|| کنایه از بدگمانی و بدمظنه ای باشد. (لغت محلی شوشتر، نسخه ٔ خطی). || (اصطلاح زمین شناسی) نوعی سنگ است. رجوع به دگرگونگی شود.

آشفته. [ش ُ ت َ / ت ِ] (ن مف / نف) خشمگین. بخشم آمده. مقابل آهسته:
گهی آرمده و گه آرغده
گهی آشفته و گه آهسته.
رودکی.
میغ چون ترکی آشفته که تیر اندازد
برق تیر است مر اورا مگر و رخش کمان.
فرالاوی.
بگفت آنچه خاقان بدو گفته بود
که از کین آن کشته آشفته بود.
فردوسی.
بگفتش بدو آن کجا رفته بود
چو خاقان ورا دید کآشفته بود.
فردوسی.
پراندیشه شد شاه یزدان پرست
ز خون ریختن دست گردان ببست
چو مهر جهانجوی پیوسته شد
دل مرد آشفته آهسته شد.
فردوسی.
سیاوش بگفت آن کجا رفته بود
وز آن کو ز سودابه آشفته بود.
فردوسی.
سپهبد شد آشفته از گفت اوی
نشد پند بهرام یل جفت اوی.
فردوسی.
بگفت آنچه با پیلتن گفته بود
ز طوس و ز کاووس کآشفته بود.
فردوسی.
|| ارغنده. آرغده:
که هرگز ندیدم بدینسان دلیر
نه ببر بیان و نه آشفته شیر.
فردوسی.
نگه کرد برزو بدان ده سوار
چو شیران آشفته در کارزار.
فردوسی.
سپهدار قارن چه آشفته پیل
زمین کرد از خون چو دریای نیل.
فردوسی.
چو آشفته شد شیر و تندی نمود
سر نیزه را سوی او کرد زود.
فردوسی.
شیر ارغنده اگر پیش تو آید بنبرد
پیل آشفته اگر گرد تو آید بجدال...
فرخی.
همی آمد آشفته چون پیل مست
ببازو کمانی ّ و نیزه بدست.
اسدی.
تاج در میان دو شیر آشفته نهادند بر تخت و بهرام با گرز برفت و شیر را بکشت و بر تخت نشست. (مجمل التواریخ). || کراشیده. ریخته و پاشیده. درهم وبرهم. زَبَرزیر. شلوغ پلوغ. شوریده و گوریده. کالفته. مختلط. آشوفته:
برآنگونه سودابه را خفته دید [کاوس]
سراسر شبستان برآشفته دید.
فردوسی.
|| متفرق. پراکنده. پریشان:
سپهبدان بر، آشفته لشکری گشتند
چنانکه خواهند از هر سوئی همی رانند.
مسعودسعد.
- آشفته شدن موی سر، شعث. شعثان. ناخوار شدن آن:
زلف آشفته و خوی کرده و خندان لب و مست
پیرهن چاک و غزلخوان و صراحی دردست
نرگسش عربده جوی و لبش افسوس کنان
نیم شب دوش ببالین من آمد بنشست.
حافظ.
- دریائی آشفته، منقلب.
- موئی آشفته، ژولیده. پریشان. گوریده. وژگال. شوریده. کالیده.
|| شیدا. (فرهنگ اسدی). کالیوه. کالُفته. توسعاً، عاشق:
دل برد و چون بدانست کم کرد ناشکیبا
بگریخت تا چنینم آشفته کرد و شیدا.
دقیقی.
عاشق آشفته فرمان چون برد
درد درمانسوز درمان چون برد؟
عطار.
کسانی که آشفته ٔ دلبرند
بری از غم خویش و از دیگرند.
سعدی.
|| مضطرب. مشوش. بهم برآمده:
پدر گفتش ای نازنین چهر من
چه داری دل آشفته در مهر من ؟
سعدی.
|| شوریده. شورانیده: محمدبن الحصین القوسی شهر بر او آشفته همی داشت. (تاریخ سیستان). || مختل. باختلال. بفسادگرائیده. ازصحت بگشته:
بیمار بد این ملکت زو دور طبیب او
آشفته شده طبعش هم مائی و هم ناری.
منوچهری.
|| کاسد. بی رونق:
جهانا چه بدمهر و بدخو جهانی
چو آشفته بازار بازارگانی.
منوچهری.
|| شلوغ. پر از قطاع الطریق. نامأمون. غیرایمن (راه): راهها ناایمن شده است... و راه از نشابور تا اینجا سخت آشفته است. (تاریخ بیهقی). || بطپش. باضَربان.مشوش:
همه دشت از ایشان پر از خفته دید
یکایک دل لشکر آشفته دید.
فردوسی.
|| مضطرب. مشوَّش، چنانکه عبارتی یا تاریخی: و حمزه الاصفهانی روایت کند که هیچ تواریخ آشفته تر از حمیریان نبوده است از بسیاری سالهای ایشان. (مجمل التواریخ). || بی نظم و نسق.بی انضباط. با هرج و مرج. بَلبشو:
جهانم بی تو آشفته ست یک سر
چنان چون بی امیر آشفته لشکر.
(ویس و رامین).
- امثال:
دزد بازار آشفته میخواهد.
|| ژولیده موی. ژولیده یال. گردآلوده. اشعث.اغبر:
ببودند بر در زمانی بپای
بپرسید از او آن دو پاکیزه رای
که بیگه چنین از کجا رفته اید
که با گرد راهید و آشفته اید.
فردوسی.
بیامد جهانجوی را خفته دید
برِ او یکی اسب آشفته دید.
فردوسی.
|| شوریده. گوریده، چنانکه دستار و عمامه:
ساقی مگر وظیفه ٔ حافظ زیاده داد
کآشفته گشت طره ٔ دستار مولوی ؟
حافظ.
- آشفته شدن اختر بر کسی، بنحوست گراییدن آن:
بپیروز بر اختر آشفته شد
نه بر کام ما شاه تو کشته شد.
فردوسی.
- آشفته کردن سخن، تلجلج.
- آشفته کردن کار، شوریدن کار. ارتثاء. تلبیس.
- آشفته گفتن، آمیخته گفتن. تبکل.
- خواب آشفته، خواب شوریده.
- خوابهای آشفته، اضغاث احلام. خوابهای شوریده. خوابهای پریشان:
ندانند تعبیر خوابم همی
باحلام گویند جوابم همی
به آشفته خوانند خواب مرا
خطا گفته اند آن صواب مرا.
شمسی (یوسف و زلیخا).
- امثال:
دور از شتر بخواب، خواب آشفته مبین.

آشفته. [ش ُ ت َ] (اِخ) تخلص شاعری از مردم ایروان بزمان ناصرالدین شاه، نامش حسین.

دگرگون گشتن. [دِ گ َ گو گ َ ت َ] (مص مرکب) شحوب. تغیر. (یادداشت مرحوم دهخدا). دگرگون شدن. تغییر یافتن. متغیر شدن. تغییر وضع دادن. مبدل شدن. و رجوع به دگرگون و دگرگون شدن شود:
نماند نیک و بد بر کس مه و سال
به یک لحظه دگرگون گردد احوال.
نظامی.
که این سر فدای مه و شاهد است
دگرگون نگردد خدا شاهد است.
ظهوری (از آنندراج).
مشیات خالق نگردد دگرگون
قضیات سابق نگردد دگرسان.
عبدالواسع جبلی.

دگرگون شدن. [دِ گ َ گو ش ُ دَ] (مص مرکب) دیگرگون شدن. تغییر کردن.تغیر. تغییر. (یادداشت مرحوم دهخدا). عوض شدن. با وضعی دیگر شدن. با احوالی دیگر شدن. تغییر احوال دادن. تغییر ماهیت دادن. تغییر کیفیت دادن. به وضعی غیر وضع سابق درآمدن. و رجوع به دگرگون شود:
که دگرگون شدند و دیگرسان
به نهاد و به خوی و گونه و رنگ.
فرخی.
من پار دلی داشتم بسامان
امسال دگرگون شد و دگرسان.
فرخی.
دگرگون شدی و دگرگون شود
چو بر خوشه باد خزان بروزد.
ناصرخسرو.
هیچ دگرگون نشدجهان جهان
سیرت خلق جهان دگرگون شد.
ناصرخسرو.
گوئی که روزگار دگرگون شد
ای پیر ساده دل تو دگرگونی.
ناصرخسرو.
تو شده ای دیگر این زمانه همانست
کی شود ای بی خرد زمانه دگرگون.
ناصرخسرو.
ز فرّ ماه فروردین جهان چون خلد رضوان شد
همه حالش دگرگون شد همه رسمش دگرسان شد.
معزی.
چو از سیرت ما دگرگون شود
ز پرگار ما زود بیرون شود.
نظامی.
محالست اگرسفله قارون شود
که طبع لئیمش دگرگون شود.
سعدی.
|| منقلب شدن. بهم خوردن:
در آن دم که حالش دگرگون شود
به مرگ ازسرش هر دو بیرون شود.
سعدی.

دگرگون کردن. [دِ گ َ گو ک َ دَ] (مص مرکب) متغیر ساختن. تغییر دادن. (یادداشت مرحوم دهخدا). تغییر رنگ دادن. و رجوع به دگرگون شود: انتساف، دگرگون کردن رنگ روی. (از منتهی الارب).
- دل دگرگون کردن، دل بد کردن. اعتقاد بگردانیدن: سوکای و قرابوقا بواسطه ٔ آنکه دل دگرگون کردند به یاسا رسیدند. (جامع التواریخ رشیدی). او را پسری بود... درعهد غازان خان دل دگرگون کرده به یاسا رسید. (جامع التواریخ رشیدی).
|| وارونه نشان دادن. منقلب کردن:
سخن هر چه گویم دگرگون کنم
تن و جان پرسنده پرخون کنم.
فردوسی.
|| با وضع و آرایشی دیگر کردن. به کیفیتی غیر از موجود و معمول کردن:
همه رزم فردا دگرگون کنیم
سپه پیش پیلان به بیرون کنیم.
اسدی.

نعل دگرگون. [ن َ ل ِ دِ گ َ] (ترکیب وصفی، اِ مرکب) نعل وارون. نعل وارونه. رجوع به نعل وارونه شود:
نعل دگرگون زده اسبت به طعن
بر رخ ابلیس شده داغ لعن.
امیرخسرو.

آشفته سامانی. [ش ُ ت َ /ت ِ] (حامص مرکب) چگونگی و حال و صفت آشفته سامان.

آشفته حالی. [ش ُ ت َ / ت ِ] (حامص مرکب) چگونگی و صفت آشفته حال.

جور دیگر، طور دیگر،
واژگون و سرنگون،
منقلب،
رنگ دیگر،

نامرتب،
به‌هم‌برآمده، خشمگین،
شوریده، عاشق، پریشان‌حال،
سرگردان، حیران، نگران، ناراحت، پریشان،
(قید) حالت آشفته بودن، با تعجب و حیرانی،

دگردیس، دیگرگون، مبدل، متحول، متغیر، مستحیل، منقلب

تغییر حال یافته، متغیر

1092